قوانین مربوط به کار از مسائل مهم در نظام حقوقی کشورهاست. از آنجا که انسان‌ها تمایل دارند در دوران سالمندی از ماحصل تلاش خود در جوانی بهره ببرند، برای حمایت از شاغلین، قوانین مربوط به بازنشستگی تدوین شده و در قانون مدیریت خدمات کشوری و قانون تامین اجتماعی، مدنظر قرار گرفته است.
تعریف بازنشستگی
- بازنشستگی به معنای اتمام دوره‌ی خدمت، استفاده از دستاورد سال‌های کار و استراحت در فرصت باقی‌مانده‌ی زندگی است. در همین راستا قوانین حمایتی، شرکت‌های بیمه را ملزم می‌کنند تا با شرایط مشخص، مبلغی را به عنوان مستمری به بازنشستگان پرداخت کنند تا معاش آن‌ها در این دوره زندگی تامین باشد.
- بازنشستگی شامل کارگران مشمول قانون کار یا شاغل در موسسات خصوصی و کارمندان دولت (کلیه کارمندان قراردادی و رسمی) می‌شود.
بازنشستگی پیش از موعد چیست؟
در برخی شرایط، مشمولان قانون کار و تامین اجتماعی و همچنین کارمندان دولت، میتوانند پیش از رسیدن به سن تعیین شده برای بازنشستگی، دوره خدمت خود را به پایان رسانده و از بازنشستگی پیش از موعد بهره‌مند شوند. این گزینه برای حمایت از کارگران در قانون کار گنجانده شده است.
قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت به چه صورت است؟
طبق قانون مصوب سال ۱۳۸۶، دولت میتواند کلیه کارکنان خود اعم از قراردادی، پیمانی و رسمی را که حداقل سابقه کار بیست و پنج سال دارند، با حداکثر پنج سال سنوات ارفاقی، بدون در نظر گرفتن شرط سنی بازنشست کند؛ البته این موضوع در صورت خواست خود فرد و موافقت سازمان زیرربط امکان پذیر است.
بار مالی ایجاد شده به واسطه این قانون برای دولت زیاد است. به همین دلیل به صورت کامل اجرا نمی‌شود. در سال ۹۹ قانون بازنشستگی پیش از موعد مورد بررسی قرار گرفت که بر این مبنا، مردانی که بیست و پنج سال سابقه کاری دارند و زنان با سابقه کار بیست سال، میتوانند برای بازنشستگی پیش از موعد درخواست دهند.
قانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی
- مستمری بازنشستگی کارگران طبق قانون کار ماده ۲۳، بر عهده قانون تامین اجتماعی است. شرایط و مقدار مستمری بازنشستگی در فصل هفت این قانون لحاظ شده است. عوامل مختلفی همچون جنسیت، سال‌های پرداخت حق بیمه، دشواری کار و سن بیمه شده شرایط مربوط به بازنشستگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
- با توجه به عوامل موثر، بازنشستگی انواع مختلفی خواهد داشت که در ادامه به آن می‌پردازیم؛ لازم به ذکر است جزئیات دقیق شرایط برخورداری از بازنشستگی در قانون تامین اجتماعی ماده ۷۶ و تبصره‌های مربرطه گنجانده شده است.
- طبق قانون ذکر شده، هر فردی که تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی باشد اگر بیست سال حق بیمه پرداخت کرده باشد و به سن شصت سال (برای مردان) و یا سن پنجاه و پنج سال (برای زنان) رسیده باشد، میتواند درخواست بازنشستگی دهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه پبشنهاد می‌کنیم مطلب شرایط بازنشستگی تامین اجتماعی را مطالعه فرمایید.
بازنشستگی پیش از موعد بدون شرایط سنی چگونه است؟
افراد بیمه شده با سابقه پرداخت سی و پنج سال حق بیمه، میتوانند بدون داشتن شرط سنی بازنشست شوند. طبق قانون تامین اجتماعی ماده ۷۶، شماره ۳، این مقدار بیشترین زمان محاسبه سنوات کاری در بیمه تامین اجتماعی است. چنانچه سابقه بیمهای بیش از سی و پنج سال باشد، در محاسبه مستمری لحاظ نخواهد شد، در نتیجه هر فرد با هر سنی صرفا با سابقه بیمه سی و پنج سال میتواند از بازنشستگی پیش از موعد استفاده کند.
بازنشستگی پیش از موعد با توجه به حق بیمه پرداختی
اشخاصی که سی سال حق بیمه پرداخت کرده باشند، و به سن پنجاه سالگی (برای آقایان) و یا سن چهل و پنج سالگی (برای خانم‌ها) رسیده باشند میتوانند درخواست بازنشستگی دهند. این موضوع در قانون بازنشستگی تامین اجتماعی، ماده ۷۶، تبصره شماره یک لحاظ شده است.
قوانین بازنشستگی پیش از موعد خانم ها مشمول قانون تامین اجتماعی
زنانی که مشمول قانون کار باشند مطابق با قانون تامین اجتماعی، ماده ۷۶، تبصره شماره چهار به شرطی که بیست سال سابقه کار داشته باشند میتوانند در سن چهل و دوسالگی برای بازنشستگی اقدام کنند. این دسته از زنان بیمه‌شده، مستمری مطابق بیست روز حقوق را دریافت می‌کنند. مطابق با برنامه ششم توسعه، زنانی که شامل قوانین استخدامی دیگری هستند با سابقه بیست سال بیمه، میتوانند از بازنشستگی پیش از موعد با حقوق بیست روز کاری بهره‌مند شوند.
بازنشستگی در مشاغل سخت
شغل‌هایی که تحت عنوان مشاغل زیان‌آور و سخت دسته‌بندی شده‌اند، با داشتن بیست سال سابقه پرداخت بیمه‌ی متوالی، بدون در نظر گرفتن شرط سنی، مشمول بازنشستگی پیش از موعد می‌شوند. طبق قانون تامین اجتماعی، ماده ۷۶، تبصره ۲، این افراد به تناسب فشار روحی و جسمی که در طول خدمت متحمل می‌شوند شایسته دریافت تسهیلات در زمینه بازنشستگی هستند و به همین دلیل در مشاغل سخت و زیان‌آور هر سال پرداخت حق بیمه، به میزان یک و نیم سال در نظر گرفته می‌شود. چنانچه سوابق بیمهای متوالی نباشد، حداقل بیست و پنج سال سابقه بیمه برای بازنشستگی لازم است.
تعریف مشاغل سخت و زیان‌آور
مشاغل سخت و زیان‌آور، مشاغلی هستند که در آن محیط کار از استانداردهای لازم برخوردار نباشد و شرایط شیمیایی، فیزیکی و مکانیکی به صورتی باشد که فشار بالاتر از مقدار عادی به کارگر وارد شود و در نهایت باعث بیماری‌های شغلی گردد. این نوع مشاغل در دو دسته قرار می‌گیرند:
· گروه اول
شغل‌هایی که با تدبیر مناسب و رعایت مسائل ایمنی و بهداشتی توسط کارفرما، زیان‌آور بودن آن از بین می‌رود. مشاغلی که زیان‌آوری آن وابسته به شرایط شغل باشد در این دسته قرار می‌گیرند.
· گروه دوم
این گروه شامل شغل‌هایی است که ماهیت سخت و زیان‌آور دارند و حتی با وجود ایجاد شرایط ایمن و رعایت بهداشت و تدبیرهای فنی، همچنان سخت و زیان‌آور باشند.
برای تشخیص اینکه چه شغلی زیان‌آور است، با درخواست کارگر یا کارفرما یا تشکل‌های صنفی، وزارت بهداشت و وزارت کار و امور اجتماعی اوضاع و شرایط شغل را بررسی می‌کنند. در نهایت با تایید کمیته‌های استانی شغل در زمره مشاغل سخت قرار خواهد گرفت.
از جمله مشاغل سخت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کار در معادن که کارگران باید در تونل‌ها کار کنند.
- کار استخراج یا منفجر کردن مواد، حمل مواد منفجره و تاسیسات داخل معادن
- کار در ارتفاع، شامل دکل‌ها، داربست‌ها و اسکلت‌ها
- حفاری چاه و فاضلاب و تونل‌های زیرزمینی و کار کردن در مخازن سربسته
- کار در کوره‌ها شامل انتقال و تخلیه مواد مذاب و در معرض گازهای سمی متصاعد شده قرار داشتن
- کارگران مشغول در بخش نظافت، انتقال و انبار کود در دامداری‌ها و واحدهای نگهداری طیور
- جوشکاری کردن داخل مخازن
- کارهای مربوط به پختن آسفالت، مالچ پاشی و قیرپاشی
- کار بر روی پست‌های برق و خطوط انتقال بیش از ۶۳ کیلوولت
- کار در بخش حمل و دفن زباله و فاضلاب
- کار با مواد رادیواکتیو یا هر نوع ماده پرتوزای مضر
- مشاغلی که موجب آسیب به گوش فرد شود
- کارهای مربوط به تولید آفت‌کش و سموم
- ضد عفونی کردن اماکن با مواد شیمیایی قوی، سمپاشی درختان و مزارع
- غواصی و مشاغل با فشار محیطی زیاد
بازنشستگی معلولان
- افراد با معلولیت عادی میتوانند با داشتن بیست سال سابقه بیمه، بازنشست شوند. شرط محدوده سنی برداشته شده است.
- اشخاص دارای معلولیت با توجه به درصد معلولیتی که رسما ثبت شده باشد میتوانند از دو تا شش سال ارفاق در سوابق بیمه و مستمری بهره‌مند شوند.
- افرادی که دارای معلولیت بین بیست تا چهل درصد باشند، حداقل دو و حداکثر سه سال سنوات ارفاقی دریافت می‌کنند. به افراد دارای معلولیت بیش از چهل درصد تا آستانه از کارافتادگی، حداقل سه سال و حداکثر شش سال سنوات ارفاقی تعلق می‌گیرد.
- تعیین سنوات ارفاقی بر عهده خود دستگاه‌ها است، که خود موجب سلیقه‌ای شدن این امر می‌گردد.
- اشخاص دارای معلولیت که واجد شرایط بازنشستگی پیش از موعد هستند، برای تشخیص درصد معلولیت باید به سازمان بهزیستی کشور و کمیسیون وزارت بهداشت در تهران رجوع کنند و امکان این امر در سایر استان‌ها وجود ندارد.
بازنشستگی جانبازان و آزادگان
برای این دسته از اشخاص، به پاس خدماتشان، شرایط ویژه‌ای توسط قانون‌گذار در نظر گرفته شده است، به این صورت که سن لازم برای بازنشستگی آنان ده سال کمتر از سایر مشمولین است. اگر سال‌های پرداخت حق بیمه این افراد بیست سال شده باشد، مردان در سن پنجاه سالگی و زنان در سن چهل و پنج سالگی میتوانند از خدمات بازنشستگی استفاده کنند.
جانبازانی که نقص عضو بین بیست تا چهل درصد داشته باشند، حداقل سه سال و حداکثر شش سال به سابقه حق بیمه‌اشان اضافه می‌شود. برای درجه جانبازی چهل درصد تا مرحله از کار افتادگی کامل، حداکثر ده سال و حداقل شش سال به سوابق بیمه ایشان اضافه خواهد شد.
بازنشستگی با سوابق بیمه کمتر از بیست سال
افراد که دارای حداقل ده سال سابقه بیمه هستند با رسیدن به سن شصت سال (برای آقایان) و سن پنجاه و پنج سال (برای خانم‌ها) میتوانند درخواست بازنشستگی دهند. این شرایط در قانون بودجه کل کشور مصوب سال ۱۳۹۱ شرایطی را ایجاد کرده تا افرادی که سابقه بیمه کمتر از بیست سال دارند نیز، بتوانند از خدمات بازنشستگی استفاده کنند.
نکته مهم عدم اجرای قانون بازنشستگی تامین اجتماعی، ماده صد و یازده، برای این دسته از افراد است؛ به این معنی که مستمری دریافتی ایشان بر اساس سال‌های پرداخت بیمه محاسبه می‌شود. البته این افراد میتوانند تعداد سال‌هایی که باقی‌مانده تا به حد نصاب ده سال سابقه بیمه برسند را بخرند. به این منظور باید حق بیمه‌ی سال‌های باقی مانده را در یک مرحله واریز کرده و شامل مستمری بازنشستگی ده ساله شوند.
بازنشستگی افراد شاغل با سن بیش از ۶۵ سال
طبق قانون تامین اجتماعی، افرادی که حداقل پنج سال بیش از سن بازنشستگی کار کرده باشند میتوانند توسط کارفرما درخواست بازنشستگی کنند. طبق قانون تامین اجتماعی، ماده ۷۸، بیشینه سن آقایان شصت و پنج سال و بیشینه سن برای خانم‌ها شصت سال در نظر گرفته شده است.
نتایج و آثار بازنشستگی پیش از موعد در جامعه
- حامیان این طرح، یکی از مزایای بازنشستگی زودرس را امکان ورود نیروی کار تازه به بدنه کشور می‌دانند؛ ولی مشکلاتی که به همراه دارد و بازگشت این بازنشستگان، به گروه افراد جویای کار، اثر منفی در پی خواهد داشت.
- از دیگر اثرات بد آن وابستگی بیشتر صندوق‌های بازنشستگی به دولت است؛ که در بلند مدت میتواند منجر به تورم شود.
- مورد دیگر اینکه بازنشستگی زودتر از موعد باعث می‌شود بیشتر کارمندان دولت به خصوص در شهرستان‌ها، که قادر به یافتن شغل دیگری نیستند، پس از بازنشستگی خانه‌نشین شده و دچار چالش‌های مالی و روحی شوند؛ زیرا افرادی که توانایی لازم برای کار دارند، باید مشغول باشند درغیر این صورت درگیر مشکلات روحی و روانی می‌شوند. از طرف دیگر کاهش درآمد در دوره بازنشستگی هم فشار مالی بر فرد ایجاد می‌کند. این عوامل میتواند موجب آسیب به سبک زندگی خانواده‌ی فرد شده و سایر افراد مرتبط با شخص را نیز درگیر کند.
- یک معضل دیگر مربوط به مدیران دولتی است. این دسته از بازنشتگان میتوانند ضمن برخورداری از مزیت‌های بازنشستگی زودتر از موعد، به آسانی جذب بخش خصوصی شده و به این ترتیب بخشی از فرصت‌های شغلی جوانان را اشغال کنند. چون مدیران دولتی که مشمول بازنشستگی پیش از موعد شده‌اند، مهارت بیشتری نسبت به جوانان دارند و در ضمن بخش خصوصی دیگر لزومی برای پرداخت حق بیمه این افراد ندارد. این دو عامل باعث می‌شود تا برخلاف پیش‌بینی طرح بازنشستگی، مدیران دولتی، موقعیت‌های اشتغال جوانان جویای کار را بربایند.
جمع‌بندی
با توجه به تمام آنچه در این مقاله گفته شد و در نظر گرفتن معایب بازنشستگی زودتر از موعد، باز هم موارد متعددی وجود دارد که کارگر یا کارمند مجبور شود پیش از تمام شدن سال‌های قانونی خدمت، به دوره اشتغال خود پایان دهد. سزاوار است این دسته از افراد بتوانند سال‌های پایانی عمر خود را در آرامش و تامین مالی بگذرانند. به همین دلیل تقویت صندوق‌های بازنشستگی همراه با کاهش وابستگی این صندوق‌ها به دولت میتواند راهگشای مشکلات بازنشستگان پیش از موعد شود.
در این مطلب به بررسی کامل بازنشستگی پیش از موعد پرداختیم. در صورت نیاز به مشاوره در زمینه بیمه تامین اجتماعی و قانون کار، از طریق شماره تماس‌های موجود در سایت با مرکز صبا مشاور ارتباط بقرار کنید. امیدواریم این مطلب برای شما عزیزان سودمند واقع شده باشد.
