در ابتدای رخداد بزرگ انقلاب صنعتی، بسیاری از کارفرمایان برای سودجویی بیشتر، اقدام به استخدام و به کارگیری کودکان در سنین پایین کرده و حقوقی به مراتب کمتر از سایر افراد بزرگسال به آنان پرداخت می‌کردند. به دنبال مبارزات بشر دوستانه، قوانینی تصویب شد که از حق و حقوق کودکان دفاع کرده و کار کردن کودکان سنین پایین را ممنوع اعلام کرده است و برای نوجوانانی که تمایل به کار کردن دارند قوانینی خاص تحت عنوان شرایط کار نوجوانان و ضوابط مربوطه در نظر گرفته شده است.
حق اشتغال یکی از مهم‌ترین حقوقی است که برای افراد در جوامع مختلف در نظر گرفته شده است تا با استفاده از آن بتوانند به درآمد مناسبی رسیده و از پس هزینه‌های خود برآیند. برای پیشگیری از وارد آمدن آسیب‌های جسمی و روانی و همچنین جلوگیری از سواستفاده برخی مدیران و کارفرمایان، قوانین خاصی در نظر گرفته شده است که به مجموعه این قوانین، قوانین مرتبط با کار گفته می‌شود. یکی از مهم‌ترین قوانین برای حمایت از حقوق کارگران با سن پایین، در نظر گرفتن شرایط کار نوجوانان است.
کارگران نوجوان چه کسانی هستند؟
به طور کلی نوجوان کارگر به افرادی گفته می‌شود که در بازه سنی ۱۵ الی ۱۸ سال قرار داشته و توانایی کار کردن آنها محدودتر از افراد بزرگسال است. در کشور ما شرایط خاصی در سال ۱۳۳۷ تعیین شد که در ارتباط با شرایط کار نوجوانان در قانون است و حداقل سن مجاز برای شروع به کار را ۱۲ سالگی اعلام کرد اما سال‌ها بعد به سن شروع کار افزوده شد و در حال حاضر حداقل سن فرد نباید از ۱۵ سال کمتر باشد.
در همه‌ی کشورها، از جمله ایران برای حمایت از حقوق شهروندی افراد مختلف قوانینی درنظر گرفته شده است که شرایط کار نوجوانان در قانون از مهم‌ترین آنها است. درنظر گرفتن قوانین متناسب با شرایط کار نوجوانان یکی از بحث‌های مهمی است که درمورد آن صحبت می‌کنیم. قانون کار یکی از مهم‌ترین قانون‌های تصویب شده‌ای است که از حقوق کارگران حمایت می‌کند. طبق آمارهای بروز شده، هرسال تعداد نوجوانانی که به دنبال کار می‌گردند افرایش می‌یابد. کار کردن در شرایط نامناسب، پیامدهای زیادی برای افراد کم سن و سال دارد و همین لزوم آگاه سازی کارفرمایان و نوجوانان از شرایط کار نوجوانان را می رساند.
اقدامات لازم قبل از استخدام کارگران نوجوان
شرایط کار نوجوانان در قانون در اکثر کشورها به تصویب رسیده و ایران هم یکی از این کشورها است که در قانون شرایط کار نوجوانان را تعریف کرده است. در واقع هدف از این قوانین این است که از بهره‌کشی و سواستفاده از افراد کم سن و سال جلوگیری شود. بنابراین نوجوانان قبل از شروع به کار، باید تحت آزمایشات بالینی خاصی قرار گرفته و پس از اطمینان از سلامت، با ساعات کاری کمتر مشغول به کار شوند. پزشک با در نظر گرفتن آزمایشات مختلف بخش‌های مختلف بدن نوجوان را مورد بررسی قرار داده و در صورت سلامتی کامل، کارفرما اجازه استخدام را دارد. در صورت مشکل در هر کدام از آزمایشات، پزشک به کارفرما اطلاع داده و کارفرما باید متناسب با توانایی نوجوان، در حد توان امکانات مناسب را جهت کار کردن وی در شرایط استاندارد فراهم کند.
این آزمایشات که یکی از مهم‌ترین بندهای مرتبط با شرایط کار نوجوانان است، باید حداقل سالی یک بار انجام شده و جواب آنها در پرونده فرد قرار داده شود. کارفرما باید از به کارگیری نوجوانانی که اطلاعی از وضعیت سلامتی آنها ندارد اجتناب کند، چراکه در حین کار ممکن است عوارض جبران ناپذیری برای کارگر نوجوان پیش بیاید. اگر کارفرمایی اقدام به، به کارگیری نوجوانانی کند که اطلاعی از شرایط جسمانی آنها ندارد و یا انجام آزمایشات پزشکی را برای وی نادیده بگیرد، در صورت ایجاد هرگونه مشکل جسمی و روانی برای کارگر نوجوان، کارفرما مسؤلیت جبران خسارت وارده را برعهده دارد.
شرایط لازم برای اشتغال نوجوانان چگونه است؟
شرایط کار نوجوانان و افراد کم سن شرایط ویژه‌ای است و متفاوت با شرایط کاری افراد بزرگسال است. کارفرمایان باید با این شرایط آشنا بوده و در صورت به کارگیری این افراد حتما حق و حقوق آنها را رعایت کنند.
- طبق قانون، شرط لازم برای عقد هر نوع قرارداد، برخوردار بودن طرفین از اهلیت است؛ اهلیت به این معنا است که فرد محجور و یا صغیر نباشد. بنابراین افرادی که زیر ۱۵ سال هستند محجور بوده و به دلیل اینکه به سن بلوغ نرسیده اند شرط اهلیت را نداشته و عقد هرگونه قرارداد با آنها باطل بوده و اعتبار ندارد. البته دقت کنید که در صورتی که کارفرمایی بدون رعایت حداق محدویت سنی اقدام به، به کارگیری فردی کرده باشد باید از ادامه کار کودک جلوگیری کرد اما حق و حقوق او توسط کارفرما باید به طور کامل پرداخت گردد.
- ساعت کار نوجوانان یکی دیگر از موارد مهمی است که باید به آن دقت شود؛ طبق قانون کار نوجوانان به دلیل محدودیت‌های جسمی باید ساعت کاری متفاوتی نسبت به افراد بالغ و بزرگسال داشته باشند. همچنین یکی دیگر از دلایل محدودتر در نظر گرفتن ساعات کاری برای افراد کم سن و سال، حمایت از حق تحصیل آنها است. در حال حاضر طبق قانون کار ساعت کاری برای کارگران نوجوانان نیم ساعت کمتر از افراد بزرگسال است و نحوه استفاده از این قانون باید مورد توافق کارگر و کارفرما واقع شود؛ برای مثال اگر ساعات کاری برای کارگران عادی ۸ ساعت در روز است، ساعت کاری کارگر نوجوان باید ۷.۵ ساعت بوده و در طول هفته ۴۱ ساعت کار کند.
- همچنین نوجوان از انجام کارهای سخت و زیان آور، انجام کار در شب(بین ساعات ۲۲ الی ۶)، هرگونه اضافه کار و حمل اجسام سنگین با دست باید منع شوند. البته دقت کنید که با وجود محدودتر بودن ساعت کاری نوجوانان، میزان حقوق دریافتی آنها نباید کمتر از حداقل دستمزد در نظر گرفته شده برای سایر کارگران باشد.
دقت کنید که حتی در صورت وجود توافق بین کارفرما و کارگر، بازهم نمی‌توان افراد زیر ۱۸ سال را ملزم به انجام کارها به صورت اضافه کاری نمود و این تخلف است. در صورتی که کارفرما از انجام هرکدام از قوانین ذکر شده برای کار نوجوانان تخلف کند برای بار اول مورد تعقیب قرار گرفته و برای وی جریمه نقدی در نظر گرفته خواهد شد و در صورت تکرار مجدد تخلفات مربوط به کار نوجوانان، برای وی حبس از ۹۱ روز الی ۶ ماه در نظر گرفته شده است.
قوانین مرتبط با مشاغل سخت
هرساله قوانین مرتبط با کار کردن بروزرسانی شده و برای حمایت از نوجوانان مورد استفاده قرار می گیرد. طبق قانون کار جمهوری اسلامی ایران، کار کردن افراد در سن کمتر از ۱۵ سالگی غیرمجاز می‌باشد. در بعضی مشاغل به دلیل افرایش آلودگی‌ها و صدمات ناشی از بعضی مشاغل سخت، امکان دارد که سن قانونی جهت شروع به کار ۱۸ سالگی درنظر گرفته شود. طبق قانون کار شرایط کار نوجوانان در مشاغل سخت و زیان آور که ممکن است سلامت جسمی و روحی آنها را به خطر بیاندازد، از سن کمتر از ۱۸ سال غیر مجاز است. همچنین طبق قوانین مرتبط با شرایط کار نوجوانان، نوجوانان دختر نباید اجسام سنگین‌تر از ۱۰ کیلو گرم و نوجوانان پسر اجسام سنگین‌تر از ۲۰ کیلو گرم را نباید با دست حمل کنند.
مهم‌ترین پیامدهای ناشی از کار نوجوانان
به دلیل اینکه کودکان و نوجوانان در سنین حساسی قرار داشته و شرایط دوران زندگی آنها به گونه‌ای است که بیشتر تحت تاثیر اطرافیان قرار می‌گیرند، توجه به شرایط کاری و محیط مناسب جهت اشتغال جوانان و نوجوانان ضروری است.
بعضی از آسیب‌های شایع شامل موارد زیر است:
- جلوگیری از تحصیل و کسب مهارت
- افزایش احتمال وارد آمدن آسیب‌های جسمی و مالی
- درگیر شدن با انواع بزهکاری‌هایی همچون دزدی، تکدی‌گری، سواستفاده جنسی، اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر
شرایط پذیرش نوجوانان به عنوان کارآموز
با توجه به شرایط کار نوجوانان در قانون کار، اقدام به انجام کاراموزی در کارگاه‌هایی مجاز است که تحت نظارت اداره کار بوده و دارای مجوز باشند. البته این کاراموزی دارای شرایطی خاص است که در زیر به آن اشاره شده است:
- وجود قرارداد بین کارفرما و کاراموز برای یادگیری حرفه‌ای خاص
- انجام کاراموزی و کار به صورت توأم
- مدت انجام کاراموزی نباید فراتر از ۳ سال باشد.
- سن کاراموز بین ۱۵ الی ۱۸ سال باشد.
بنابراین فردی با شرایط ذکر شده کاراموز محسوب می شود و نه کارگر، بنابراین طبق توافق کاراموز و کارفرما حقوق دریافتی کاراموز می‌تواند کمتر از حقوق کارگر در قانون کار باشد. اما در صورتی که فرد خارج از شرایط ذکر شده در کارگاهی مشغول به کار باشد، دیگر کاراموز نبوده و همانند سایر کارگران باید حقوق و مزایای وی به طور کامل مطابق با قانون کار پرداخت شود. قوانین درنظر گرفته شده فقط مربوط به کارگاه‌ها نبوده و تمامی مراکز صنعتی، تولیدی، خدماتی و حتی کشاورزی ملزم به رعایت این قوانین هستند.
بیمه کارگران نوجوان به چه صورت است؟
یکی از مهم‌ترین حقوق نوجوانی که مشغول به کار هستند، داشتن بیمه است. همانند تمامی کارگران دیگر و بر مبنای شرایط کار نوجوانان در قانون کار، نوجوانان بین ۱۵ الی ۱۸ سال هم در بدو استخدام باید توسط کارفرما بیمه شده تا بتوانند از مزایای بیمه استفاده کنند. همچنین توجه کنید که کارفرمایانی که به صورت غیر قانونی اقدام به استخدام افراد زیر ۱۵ سال کرده اند، بازهم ملزم به پرداخت حق بیمه این کارگران هستند.
جمع بندی
با توجه به نیاز روزافزون افراد به کسب درآمد، سن شروع به اشتغال پایین آمده است. قبل از شروع به کار باید نوجوانان و کارفرمایان از شرایط کار نوجوانان در قانون کار و حمایت‌های ویژه از گروه‌هایی با سن کم آشنا باشند و در چهارچوب این قوانین همکاری خود را آغاز کنند. در این مقاله سعی شد تا به طور کامل این قوانین مورد بررسی قرار گیرد، باشد که نوجوانان از حق و حقوق خود آگاه شوند. در صورت نیاز به مشاوره در زمینه قانون کار و تامین اجتماعی با مرکز صبا مشاور از طریق شماره تماس‌های زیر ارتباط برقرار کنید.
